Kinh Hoa Nghiêm
Đại Phương Quảng Phật
giảng giải
Phẩm Thứ 26
Hòa Thượng TUYÊN HÓA
Việt dịch: Tỳ Kheo Thích Minh Ðịnh
— o0o —
Phẩm Thập Địa 4
Đệ Tứ Địa – Phát Quang Địa
DIỆM HUỆ ĐỊA
Phật tử văn thử quảng đại hạnh Phật tử đã nghe hạnh rộng lớn
Hả lạc thâm diệu thù thắng địa Pháp thù thắng thâm diệu đáng ưa
Tâm giai dõng duyệt đại hoan hỉ Lòng đều hớn hở rất mừng vui
Phổ tán chúng hoa cúng dường Phật. Rải khắp hoa thơm cúng dường Phật.
Giảng: Các vị đại đệ tử của Phật ! Đã nghe qua Bồ Tát Kim Cang Tạng vì mọi người nói xong hạnh môn rộng lớn của của Bồ Tát tu hành ở trên, biết được những hạnh môn đó đều là vi diệu, thâm áo, thù thắng nhất, mọi người đều thích vào sâu nghiên cứu tu tập. Do đó, trong tâm của các vị Bồ Tát toả ra sự vui mừng hoan hỉ vô cùng. Các Ngài đều rải xuống rất nhiều loại hoa thơm danh quý nhất, để cúng dường mười phương chư Phật và Đức Phật Thích Ca trong pháp hội.
Diễn thuyết như thị diệu pháp thời, Lúc Bồ Tát diễn diệu pháp này
Đại địa hải thủy giai chấn động, Ðại địa, biển cả đều chấn động
Nhất thiết Thiên nữ hàm hoan hỉ Tất cả Thiên nữ đều hoan hỷ
Tất thổ Diệu-Âm đồng tán thán. Ðều phát diệu âm đồng ca ngợi
Giảng: Khi Bồ Tát Kim Cang Tạng diễn nói pháp môn vi diệu địa thứ ba không thể nghĩ bàn nầy, thì hết thảy sơn hà đại địa, nước trong bốn biển, đều cùng hiện ra sáu thứ mười tám tướng chấn động.Thiên nữ nghe rồi đều rất hoan hỉ, cùng nhau phát ra âm thanh hay đẹp, đồng thanh tán thán khen ngợi Tam Bảo.
Tự tại Thiên Vương Đại hân khánh, Tự Tại Thiên Vương rất vui mừng.
Vũ ma-ni bảo cúng dường Phật, Rải ma ni bửu cúng dường Phật
Tán ngôn: Phật vi ngã xuất hưng, Khen rằng: Phật vì ta xuất thế
Diễn thuyết đệ nhất công đức hạnh Diễn nói công hạnh pháp đệ nhứt.
Giảng: Lúc đó, Thiên Vương cõi trời Đại Tự Tại, cũng hoan hỉ vô lượng, đem vô lượng châu ma ni cúng dường chư Phật. Ngài lớn tiếng tán thán đức Phật nói : “Đức Phật vì chúng tôi chư Thiên, mới thị hiện ra đời, đặc biệt vì chúng tôi diễn nói hạnh công đức tối thượng, thù thắng bậc nhất !”
Như thị trí giả chư địa nghĩa, Nghĩa của các Ðịa như đã giải
Ư bách thiên kiếp thậm nan đắc, Trong trăm ngàn kiếp rất khó gặp
Ngã kim hốt nhiên nhi đắc văn, Nay tôi bỗng nhiên mà được nghe
Bồ Tát thắng hành diệu pháp âm. Diệu pháp thắng hạnh của Bồ Tát.
Giảng: Bồ Tát có đại trí huệ như vậy – Bồ Tát Kim Cang Tạng vì đại chúng pháp hội diễn nói nghĩa lý mỗi địa trong Thập địa, thật là trong trăm ngàn kiếp cũng khó nghe được một lần. Hiện tại tôi thật là may mắn, mới gặp được pháp hội nầy, nghe được tiếng pháp vi diệu vô thượng.
Nguyện cánh diễn thuyết thông tuệ giả Mong lại diễn nói bực thông huệ
Hậu địa quyết định vô dư đạo, Ðạo hạnh quyết định của Ðịa sau
Lợi ích nhất thiết chư Thiên Nhân, Lợi ích tất cả hành Trời, người
Thử chư Phật tử giai lạc văn! Ðại chúng hội này đều mong mỏi.
Giảng: Bồ Tát Giải Thoát Nguyệt nói với Bồ Tát Kim Cang Tạng : “Bồ Tát Kim Cang Tạng có đại trí huệ ! Hiện tại chúng tôi muốn lắng nghe Ngài tiếp tục diễn nói Địa thứ tư, có sự quan hệ phải biết đạo lý tu học và tướng trạng. Chẳng những lợi ích cho sự tu học của các Bồ Tát, đồng thời cũng lợi ích cho các trời người. Các Phật tử ở trong pháp hội cũng rất hoan hỉ nghe pháp môn nầy.
Dũng mãnh Đại tâm giải thoát nguyệt, Dũng mãnh đại tâm Giải Thoát Nguyệt
Thỉnh Kim Cương tạng ngôn: Thỉnh Kim Cang Tạng đại Bồ Tát:
Giảng: Bồ Tát Giải Thoát Nguyệt dũng mãnh tinh tấn phát tâm đại Bồ Tát, hướng về Bồ Tát Kim Cang Tạng thỉnh pháp, gọi Ngài “đại đệ tử của Phật ! Từ Địa thứ ba tiến vào Địa thứ tư, tất cả pháp môn tu hành, cùng với cảnh giới chứng được, thỉnh cầu Ngài hãy vì chúng tôi giải thích nói cho rõ ràng”.
Phật tử! tòng thử chuyển nhập đệ tứ địa, sở hữu hành tướng nguyện tuyên thuyết! Nhĩ thời, Kim Cương tạng Bồ Tát cáo giải thoát nguyệt Bồ Tát ngôn: Phật tử! Bồ-Tát Ma-ha-tát đệ tam địa thiện thanh tịnh dĩ, dục nhập đệ tứ diệm tuệ địa, đương tu hành thập pháp minh môn.
Hà đẳng vi thập? sở vị quan sát chúng sanh giới, quan sát Pháp giới, quan sát thế giới, quan sát hư không giới, quan sát thức giới, quan sát dục giới, quan sát sắc giới, quan sát vô sắc giới, quan sát quảng tâm tín giải giới, quan sát Đại tâm tín giải giới. Bồ Tát dĩ thử thập pháp minh môn, đắc nhập đệ tứ diệm tuệ địa.
Bấy giờ, Bồ Tát Kim Cang Tạng, nói với Bồ Tát Giải Thoát Nguyệt rằng : Phật tử ! Đại Bồ Tát đã khéo thanh tịnh Địa thứ ba rồi, muốn vào Diệm Huệ Địa thứ tư, phải tu hành mười pháp minh môn. Những gì là mười ?
Đó là : Quán sát cõi chúng sinh, quán sát pháp giới, quán sát thế giới, quán sát cõi hư không, quán sát thức giới, quán sát dục giới, quán sát sắc giới, quán sát vô sắc giới, quán sát cõi tâm rộng tin hiểu, quán sát cõi tâm lớn tin hiểu. Bồ Tát dùng mười pháp minh môn nầy, mà vào được Diệm Huệ Địa thứ tư.
Giảng: Bồ Tát Giải Thoát Nguyệt nói xong những bài kệ ở trên rồi, Bồ Tát Kim Cang Tạng bèn tiếp tục nói với Ngài : “Các vị đại đệ tử của Phật ! Đại Bồ Tát đã khéo tu hành thanh tịnh Địa thứ ba, viên mãn công đức Địa thứ ba rồi, chứng được quả vị Địa thứ ba rồi, lại muốn vào Địa thứ tư – Diệm huệ địa, thì phải tu hành mười thứ Phật pháp, mới có thể minh bạch tiến vào cửa Phật pháp. Gì là mười Phật pháp minh môn ? Nói chung đều có sự quan hệ độ chúng sinh về sự và lý. Phân biệt lại nói, không ngoài :
- Quán sát cõi chúng sinh : Có đủ thứ nhân duyên thiện ác liên kết.
- Quán sát pháp giới : Nay là thời đại pháp hành thế nào, là chánh pháp ? tượng pháp ? hay là mạt pháp ? là thế giới nhiễm, hay là thế giới tịnh ?
- Quán sát thế giới : Đã đến thời kiếp gì ? là thành ? là trụ ? là hoại ? là không ?
- Quán sát cõi hư không : Chúng sinh trụ vào chánh báo, y báo, đều nương vào hư không mà lập. Nên nói thứ pháp gì, mới có thể khế hợp với căn cơ của chúng sinh ?
- Quán sát bản thức của chúng sinh, nhiễm ô và thanh tịnh, nên dùng pháp gì để giáo hoá, khiến cho họ chuyển nhiễm thành tịnh ?
- Quán sát chúng sinh cõi trời dục giới : Nên dùng pháp gì để độ họ, khiến cho họ có thể ly dục khử ái, không còn thọ, tưởng ?
- Quán sát chúng sinh cõi sắc giới.
- Quán sát chúng sinh vô sắc giới. Chúng sinh ba cõi nầy đều thuộc về sắc, trong pháp do phiền não mà làm cho nhiễm. Bồ Tát biết ba cõi đều do tâm, vậy nên dùng pháp nào mới có thể khế hợp, mới có thể cứu độ được chúng sinh ?
- Quán sát chúng sinh trên trời đủ tâm tin hiểu rộng lớn : Họ đã là phiền não không nhiễm, đã thành tịnh phần nương tha, nay dùng phương pháp gì để trợ giúp khiến cho họ tiến vào thượng thừa ?
10. Quán sát chúng sinh trên trời tâm tin hiểu lớn : Họ có thể phát tâm đại Bồ Tát, vượt qua nhị thừa, tức là chúng sinh hành Bồ Tát đạo, nay nên dùng phương pháp gì để trợ giúp họ viên mãn tâm bồ đề đã phát ?
Bồ Tát dùng mười phương pháp nầy, quán sát viên mãn, do đó minh bạch tiến vào tu hành pháp môn Địa thứ tư. Ý nghĩa Diệm huệ địa nghĩa là trí huệ hoả diệm, giống như tia sáng nhoáng, chiếu sáng khắp mười pháp giới. Ba địa trước gánh vác thế gian, từ địa nầy tiến vào tu trí huệ Thánh nhân xuất thế, xả bỏ định ái, vĩnh viễn dứt phiền não, tu chứng bồ đề pháp phần.
Phật tử! Bồ-tát trụ thử diệm tuệ địa, tức năng dĩ thập chủng trí thành thục Pháp cố, đắc bỉ nội pháp, sanh Như Lai gia.
Hà đẳng vi thập? sở vị: thâm tâm bất thoái cố; ư Tam Bảo trung sanh tịnh tín, tất cánh bất hoại cố; quán chư hạnh sanh diệt cố; quán chư pháp tự tánh vô sanh cố; quán thế gian thành hoại cố; quán nhân nghiệp hữu sanh cố; quán sanh tử Niết-Bàn cố; quán chúng sanh quốc độ nghiệp cố; quán tiền tế hậu tế cố; quán vô sở hữu tận cố. Thị vi thập.
Phật tử! Bồ-tát trụ thử đệ tứ địa, quán nội thân tuần thân quán, cần dũng niệm tri, trừ thế gian tham ưu; quán ngoại thân tuần thân quán, cần dũng niệm tri, trừ thế gian tham ưu; quán nội ngoại thân tuần thân quán, cần dũng niệm tri, trừ thế gian tham ưu
Phật tử ! Bồ Tát trụ Diệm huệ địa nầy, vì có thể dùng mười thứ trí thành thục pháp, nên đắc được nội pháp của Địa thứ tư, sinh vào nhà Như Lai. Những gì là mười ?
Đó là : Vì thâm tâm không thối lùi, vì trong Tam Bảo sinh tịnh tín, rốt ráo không hoại, vì quán các hành sinh diệt, vì quán các pháp tự tánh không sinh, vì quán thế gian thành hoại, vì quán nhân nghiệp có sinh, vì quán sinh tử Niết Bàn, vì quán nghiệp chúng sinh cõi nước, vì quán thời gian trước thời gian sau, vì quán không có gì cùng tận, đó là mười.
Phật tử ! Bồ Tát trụ Địa thứ tư nầy, quán trong thân theo thân quán, siêng năng dũng mãnh nhớ biết, trừ diệt tham lam lo lắng của thế gian. Quán ngoài thân theo thân quán, siêng năng dũng mãnh nhớ biết, trừ diệt tham lam lo lắng của thế gian. Quán trong ngoài thân theo thân quán, siêng năng dũng mãnh nhớ biết, trừ diệt tham lam lo lắng của thế gian.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng lại gọi một tiếng các vị đệ tử của Phật ! Trụ nơi Địa thứ tư – Bồ Tát Diệm huệ địa y cứ mười thứ trí huệ để suy gẫm, quán sát, do tu hành mà thành thục pháp môn tu học. “Thành thục” : Tức là diệt trừ trí chướng giải pháp tam địa trước, nhiếp vào Thánh trí xuất thế Địa thứ tư. Đắc được “tâm trí pháp” thuộc về nội tâm, chẳng phải ngoại tướng, mà là thừa thọ tâm pháp những gì đức Phật nói, giáo hoá chúng sinh, cho nên được sinh vào trong gia tộc của đức Phật. Vì Địa thứ tư là bắt đầu pháp xuất thế, cho nên nói “sinh” vào nhà Như Lai. Những gì là mười thứ trí huệ thành thục nội pháp ? Đó là :
- Thâm tâm không thối lùi : Thâm tâm tức là tâm bồ đề của Bồ Tát phát ra. “Không thối lùi” : Tức là vĩnh viễn không thối chuyển về hàng nhị thừa, không thể giải đãi, phóng dật.
- Tâm tin đối với Tam Bảo tuyệt đối kiên định, không thể lay động, không hoài nghi, do đó sinh ra tâm tôn kính thanh tịnh, vĩnh viễn không thất hoại.
- Bồ Tát quán sát các hành sinh diệt, minh bạch là vô thường khổ không, sinh diệt vô thường.
- Quán tự tánh của tất cả các pháp, vốn không sinh không diệt. Vì tất cả pháp vốn là vắng lặng, chẳng có bản thể, là nhân duyên sinh ra. Đức Phật nói :
“Nhân duyên sinh ra pháp
Ta nói tức là không.
Cũng gọi là giả danh
Cũng gọi nghĩa trung đạo”.
- Lại quán thế gian và tất cả thế gian, đều không thể tránh khỏi tướng kiếp: Thành, trụ, hoại, không. Bồ Tát thương nhớ chúng sinh, cho nên phát tâm đại bồ đề.
- Lại quán tất cả nghiệp. Chúng sinh thọ đủ thứ báo khác nhau, là do hạt giống nghiệp, gặp duyên thành thục mà thọ báo chướng, cho nên “Thiện thì có thiện báo, ác thì có ác báo”, nhân quả tuần hoàn, tơ hào không sai.
- Lại quán sự khác nhau về sinh tử, Niết bàn, sinh tử lao nhọc, do tham dục khởi, khổ não vô lượng; Niết Bàn vắng lặng, thường lạc ngã tịnh. Bồ Tát giác ngộ được khổ sinh tử, liền biết hướng về bồ đề, vĩnh viễn dứt sinh tử, luôn luôn thọ vui Niết Bàn. Ngài suy gẫm các pháp, biết rõ gì là sinh tử, gì là Niết Bàn, liền được đạo không sinh không diệt.
- Lại quán tất cả chúng sinh, trong cõi nước và thọ sinh trong sáu nẻo khác nhau, là do nhân nghiệp gì ? Lại biết họ hay tạo ra nghiệp gì, mới đắc được quả báo đáng thọ đó.
- Lại quán thời gian trước, phiền não không có sự bắt đầu (vô thuỷ). Lại quán thời gian sau, Niết bàn không có sự kết thúc (vô chung). Chỉ vì chúng sinh sinh vọng tưởng trùng trùng, nên sinh ra nghiệp báo khác nhau.
- Lại quán tất cả chúng sinh, phiền não vô tận, hư không vô tận, sinh, già, bệnh, chết, hư nguỵ không có chủ, đều không cùng tận.
Ở trên là mười thứ trí của Bồ Tát trụ Diệm huệ địa, tinh tấn chuyên cần quán sát, suy gẫm, lại nương vào trí nầy mà thành thục pháp lý và sự tướng. Bồ Tát Kim Cang Tạng lại gọi một tiếng Phật tử ! Khi Bồ Tát trụ vào Địa thứ tư, Ngài tu tập pháp môn chỉ quán, khi quán trong thân thì, quán tưởng thân nầy không sạch, là ba mươi sáu thứ vật thể bất tịnh và năm thứ bất tịnh tập thành. Ba mươi sáu thứ vật bất tịnh :
- Tướng ngoài mười hai thứ : Tóc, lông, móng, răng, ghèn, nước mắt, nước dãi, đàm, phân, nước tiểu, cấu bẩn, mồ hôi.
- Thân có mười hai thứ : Da, da ngoài, máu, thịt, gân, mạch, xương, tuỷ, mỡ lá, mỡ miếng, não, màng.
- Bên trong có mười hai thứ : Gan, mật, ruột, dạ dày, lá lách, thận, tim, phổi, sanh tạng, nhiệt tạng, xích đàm, bạch đàm.
Năm thứ bất tịnh :
- Chủng tử bất tịnh, do nghiệp kết quá khứ và tinh cha huyết mẹ làm chủng tử.
- Trụ xứ bất tịnh, chỗ ở trong thai mẹ bất tịnh.
- Tự tướng bất tịnh, thân có đủ chín lỗ, thường chảy ra vậy ô uế.
- Tự thể bất tịnh, vì thân có ba mươi sáu thứ vật bất tịnh hợp thành.
- Cứu kính bất tịnh, chết rồi chôn dưới đất làm thức ăn cho côn trùng, cuối cùng thành phân đất.
Đối với thân bất tịnh nầy, sao lại sinh khởi tham ái ? Nếu muốn trừ khử lìa tham ái tập khí ác lo buồn được mất từ vô thuỷ đến nay, thật không dễ dàng, cho nên phải tinh tấn siêng năng, quyết tâm, có nghị lực, có sự dũng mãnh.
“Nhớ” nghĩa là sự giác ngộ, phải minh bạch “thân” và “mạng” là vô thường, phải cảnh giác Phật pháp sẽ diệt, phải biết thu nhiếp tán tâm, ghi nhớ không quên, sinh khởi chánh niệm. “Biết” tức là có tâm kiên quyết, lập chí sám hối những lỗi lầm quá khứ, phát nguyện không làm ác, làm điều thiện. Như thực hành theo lời nói, sức hành thực tiễn, mới có thể trừ khử tất cả tham ái ràng buộc và thống khổ ưu bi khổ não trên thế gian. Bồ Tát lại quán sát ngoài thân : “Ngoài thân” là chỉ tất cả sắc, thanh, hương, vị, xúc, bên ngoài thân. Theo thân quán sát suy gẫm tỉ mỉ bên ngoài thân, tất cả vạn sự vạn vật hiển hiện ra, đều là có tiếng không có tiếng, có hình không có hình, nói pháp cho người thế gian nghe. Nếu người đời minh bạch được hàm ý nói pháp của nó, thì có thể đạt được thật tướng của tất cả các pháp. Thường hành tinh tấn, phản tỉnh, phá trừ tà tri tà kiến, tôn kính chánh pháp, thành chánh hạnh, tu học trí huệ của Phật, thì tự nhiên sẽ có thể trừ khử tất cả sự tham lam lo lắng của thế gian. Kế tiếp lại “quán trong ngoài thân” : Quán trong thân : là quán sắc, thọ, tưởng, hành, thức, năm uẩn bên trong thân. Quán ngoài thân : là quán sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp, sáu trần bên ngoài thân. Tất cả pháp trong ngoài thân, phải theo đây để quán sát suy gẫm, biết rõ về tâm, thì trí huệ sẽ hiện tiền. Còn phải siêng dũng mãnh nhớ biết, tự tại tu hành. Bồ Tát xa lìa phiền não nhân gian, xả bỏ sự điên đảo vô tri thế gian, sao lại còn có tham ái phóng dật, càng không sinh ra sầu lo khổ não.
Có câu rằng :
“Biết lỗi mà sửa đổi, không có điều thiện nào bằng”.
Ở trước đại chúng biểu thị lỗi lầm của mình, ở trước Phật sám hối tội nghiệp của mình, như vậy, lỗi lầm sẽ tiêu diệt. Nếu không muốn người biết, cũng không biết sửa đổi sám hối, ngược lại che giấu, thì lỗi lầm sẽ vĩnh viễn tồn tại, bạn cũng vĩnh viễn không biết sửa đổi sám hối.
Khi đức Phật còn tại thế, hai chúng có phạm lỗi lầm, đều phải ra trước đại chúng bộc bạch sám hối. Đây cũng giống như chiếc áo trắng bị dơ bẩn, phải giặt cho sạch. Tâm của con người có sự ám ảnh, một khi sám hối thì sẽ khôi phục lại ánh sáng trí huệ vốn có. Tại sao một số người không thể hiển lộ ra ánh sáng trí huệ ? Vì ai ai cũng đều có bộ mặt giả, không muốn cho người khác biết lỗi lầm của mình. Cho nên, đương thời đức Phật dùng phương pháp đương chúng sám hối, khiến cho con người đều có cơ hội hối lỗi làm mới lại. Có lúc, chính mình phạm lỗi lầm mà không biết, do đó nhờ người khác tốt ý khích lệ, chỉ ra lỗi lầm của họ, đây gọi là chỉ lỗi. Khiến cho họ sám hối, khôi phục lại thanh tịnh, đây là quy luật thời chánh pháp trụ thế. Sau khi đức Phật vào Niết bàn rồi, dần dần con người không dùng phương pháp sám hối này nữa, nên pháp dần dần mai một.
Như ngày nay Phật pháp mới truyền vào tây phương, có thể nói là thời đại chánh pháp, cho nên phải tôn trọng những gì đức Phật chế ra, đối với bốn chúng đệ tử, không màn phạm bất cứ lỗi lầm gì, chỉ cần bộc bạch, thì sẽ khôi phục lại bản tánh thanh tịnh, đừng để lưu lại sự ám ảnh ở trong tâm. Người tu hành đừng có tâm ích kỷ lợi mình, nên quan niệm rộng rãi về “tiểu ngã” của mình mà trở thành người của đại chúng. Việc có lợi cho đại chúng, có tổn hại về mình, dù cho tan thân nát thịt, cũng nên tận sức gánh vát. Ngược lại, nếu việc tổn người lợi mình, cũng không nên làm. Nếu thực hành theo đây, thì mới có thể thành tựu đạo của Bồ Tát thực hành.
Như thị, quán nội thọ, ngoại thọ, nội ngoại thọ tuần thọ quán, quán nội tâm, ngoại tâm, nội ngoại tâm tuần tâm quán, quán nội pháp, ngoại pháp, nội ngoại Pháp tuần Pháp quán, cần dũng niệm tri, trừ thế gian tham ưu.
Phục thứ, thử Bồ Tát vị sanh chư ác bất thiện pháp vi ất sanh cố, dục sanh cần tinh tấn phát tâm chánh đoạn; dĩ sanh chư ác bất thiện pháp vi đoạn cố, dục sanh cần tinh tấn phát tâm chánh đoạn; vị sanh chư thiện Pháp vi sanh cố, dục sanh cần tinh tấn phát tâm chánh hạnh; dĩ sanh chư thiện Pháp vi trụ bất thất cố, tu lệnh tăng quảng cố, dục sanh cần tinh tấn phát tâm chánh hạnh.
Như vậy quán trong thọ, ngoài thọ, trong ngoài thọ, theo thọ quán. Quán trong tâm, ngoài tâm, trong ngoài tâm, theo tâm quán. Quán trong pháp, ngoài pháp, trong ngoài pháp, theo pháp quán. Chuyên cần dũng mãnh nhớ biết, diệt trừ tham lam lo lắng của thế gian.
Lại nữa, Bồ Tát nầy đối với các pháp ác bất thiện chưa sinh ra. Vì không muốn cho sinh ra, nên phải siêng tinh tấn, phát tâm đoạn trừ. Các pháp ác bất thiện đã sinh ra, vì muốn dứt trừ, nên siêng tinh tấn, phát tâm đoạn trừ. Các pháp lành chưa sinh ra, vì muốn sinh ra, nên siêng tinh tấn, phát tâm thực hành. Các pháp lành đã sinh ra, vì muốn trụ không mất đi, nên phải tu hành, khiến cho nó tăng trưởng rộng lớn, mà siêng tinh tấn, phát tâm thực hành.
Giảng: Như vậy quán sát, nghiên cứu tỉ mỉ, hồi quang phản chiếu : Sự cảm thọ trong nội tâm như thế nào ? Cảm thọ ở bên ngoài như thế nào ? Sự cảm thọ trong ngoài hợp nhất lại như thế nào ? Đó gọi là theo tâm quán, là thuận theo thọ để quán sát. “Thọ” gồm có “tâm thọ” và “thân thọ” : Sự thọ của sáu thức gọi là “tâm thọ”. Sự thọ của năm căn gọi là “thân thọ”. Lại quán nội tâm như thế nào ? Ngoại tâm lại như thế nào ? Nội ngoại tâm hợp nhất lại như thế nào ? Theo tâm ý quán sát, nhờ tác dụng thật tâm nghiên cứu. Lại quán tất cả pháp bên trong và tất cả pháp bên ngoài, pháp trong ngoài, theo pháp để quán sát. Cũng phải siêng tinh tấn, dũng mãnh không giải đãi, niệm tất cả trí huệ, diệt trừ tất cả tham ái và ưu sầu phiền não trên thế gian.
Người xuất gia phải thoát ra khỏi nhà tam giới – Thoát ra khỏi nhà dục giới, nhà sắc giới, nhà vô sắc giới, còn phải thoát ra khỏi nhà phiền não, đoạn trừ tất cả phiền não; thoát ra khỏi nhà thế tục tức là trừ khử tham ái. Muốn chân chánh làm cho được viên mãn thì đương nhiên không dễ dàng, nhưng phải khắc phục sự khó khăn, lực hành thực tiễn. Cổ ngữ có nói : “Nhân giả, gian nan nhi hậu hoạch”. Nghĩa là người thành tựu nhân tâm, phải trải qua quá trình gian nan khốn khổ, mới có thể chân chánh thành thục tâm nhân từ, đạt đến trí huệ viên dung vô ngại và nhân cách hoàn thành cao thượng mỹ mãn. Ở trước có nói là nhiễm ô tham ái thế gian, hiện tại muốn nói sự khoái lạc xuất thế gian. Ở trước không nói được viên mãn, hiện tại nói tỉ mỉ một chút. Vị Bồ Tát tu Diệm huệ địa nầy, khi trong tâm của Ngài chưa sinh khởi các niệm ác và pháp không tốt, thì vì muốn khiến cho các niệm ác và pháp không tốt không sinh, cho nên phải phát tâm bồ đề, chuyên cần tinh tấn, dũng mãnh không giải đãi. Phải dứt trừ tất cả các niệm ác và pháp không tốt như vậy. Dứt trừ tức là dứt trừ sự giải đãi.
Các điều ác tức là mười điều ác. Khiến cho nó không sinh khởi lên; nếu đã sinh ra, thì phải cấp tốc khiến cho nó dứt trừ. Cũng phải sinh tâm bồ đề dũng mãnh tinh tấn, phát tâm đại nguyện để dứt trừ niệm ác và pháp bất thiện đó, đổi thành niệm thiện pháp thiện, tức là mười điều thiện. Nếu như chưa sinh ra, mà hy vọng sinh khởi tâm thập thiện, thì càng phải dũng mãnh tinh tấn không giải đãi. Phải phát tâm đại bồ đề, phát tâm nguyện lớn, thiết thật làm được mười điều lành. Giả sử đã sinh ra tất cả niệm thiện, vì muốn bảo trì thường hành mười điều lành, không thể ngừng giữa đường, thì phải siêng năng tinh tấn, khiến cho niệm thiện hạnh thiện ngày càng tăng trưởng rộng lớn, cũng phải dũng mãnh tinh tấn, phát tâm đại bồ đề, thiết thật tu hành chánh tri chánh kiến, thành tựu bồ đề.
Phục thứ, thử Bồ Tát tu hành dục định đoạn hành, thành tựu thần túc, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả; tu hành tinh tấn định, tâm định, quán định đoạn hành, thành tựu thần túc, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả.
Lại nữa, Bồ Tát nầy tu hành định dục giới muốn dứt trừ hạnh ác, thành tựu thần túc, y chỉ vào nhàm chán, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả. Tu hành tinh tấn định, tâm định, quán định, đoạn định, thành tựu thần túc. Y chỉ vào nhàm chán, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng lại tiếp tục nói : “Ở trước nói về vị Bồ Tát nầy, khi Ngài tu hành định dục giới, phải dứt trừ tất cả ác hạnh, sinh ra tất cả hạnh lành, thì sẽ thành tựu thần túc thông – đây là một trong sáu thứ thần thông. Phải y chỉ vào nhàm lìa tất cả pháp hạnh ác, dứt trừ tất cả pháp hạnh ác, cũng phải diệt tất cả pháp hạnh ác. Đem tất cả hồi hướng về tất cả hạnh xả, tu tất cả bố thí. “Xả”, là phải xả những gì mình không thể xả, mới là thật xả bỏ. “Tu hành tinh tấn định”, là công phu tu định luôn không gián đoạn. Tâm định; tức là tâm có định lực, không bị cảnh bên ngoài dụ hoặc làm giao động, không bị nhân tình làm thay đổi. Có câu rằng : “Tám gió thổi không lay”.
Tám gió là :
- Xưng : Được người khen không động tâm.
- Cơ : Bị người chê cũng không động tâm.
- Khổ : Thọ khổ không lay động.
- Lạc : An vui cũng không lay động.
- Lợi : Có lợi không lay động.
- Suy : Có hại cũng không lay động.
- Huỷ : Bị phỉ báng không động tâm.
- Dự : Được người khen ngợi cũng không động tâm.
Như vậy có thể chứng minh công phu “tâm định”, đến được trình độ nào. “Quán định” ; quán sát sự tu định có sự thành tựu chăng. “Đoạn định” : Đoạn trừ tất cả ác hạnh. Như vậy sẽ thành tựu thần túc thông, một trong sáu thần thông. Phải y chỉ vào sự nhàm tất cả pháp thế gian, y chỉ lìa tất cả pháp thế gian, y chỉ diệt trừ tất cả ác hạnh thế gian, hồi hướng về pháp môn bố thí hỉ xả”. Bồ Tát tu hành như vậy, sẽ đạt được cảnh giới “Mắt thấy hình sắc bên trong chẳng có, tai nghe chuyện đời tâm chẳng hay”, mới chân chánh có định lực.
Phục thứ, thử Bồ Tát tu hành tín căn, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả; tu hành tinh tấn căn, niệm căn, định căn, tuệ căn, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả.
Phục thứ, thử Bồ Tát tu hành tín lực, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả; tu hành tinh tấn lực, niệm lực, định lực, tuệ lực, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả.
Lại nữa, Bồ Tát nầy tu hành tín căn, y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả. Tu hành tinh tấn căn, niệm căn, định căn, huệ căn. Y chỉ nhàm, y chỉ lìa, y chỉ diệt, hồi hướng nơi xả.
Lại nữa, Bồ Tát nầy tu hành tín lực, y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả. Tu hành tinh tấn lực, niệm lực, định lực, huệ lực, y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả.
Giảng: Bồ Tát Kim CangTạng lại nói tỉ mỉ tiếp theo đạo lý ở trước. Khi vị Bồ Tát nầy tu hành năm căn – tín căn, tấn căn, niệm căn, định căn, huệ căn, thì y chỉ nhàm chán thế giới Ta Bà, y chỉ thoát khỏi tất cả phiền não, y chỉ diệt tận tất cả tập khí, hồi hướng về xả Ba la mật. Lại nói tỉ mỉ rằng, vị Bồ Tát Diệm huệ địa nầy, tu hành năm lực – Tín lực, tấn lực, niệm lực, định lực, huệ lực, cũng đều y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng về “xả” Ba la mật. Đó là năm căn năm lực, lực là do căn sinh ra. Y chỉ vào những hạnh môn nầy để tu hành, thì sẽ nhàm lìa tất cả pháp thế gian, tu hành tất cả pháp xuất thế, hồi hướng về pháp môn xả.
Phục thứ, thử Bồ Tát tu hành niệm giác phần, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả; tu hành trạch pháp giác phần, tinh tấn giác phần, hỉ giác phần, y giác phần, định giác phần, xả giác phần, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả.
Phục thứ, thử Bồ Tát tu hành chánh kiến, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả; tu hành chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định, y chỉ yếm, y chỉ ly, y chỉ diệt, hồi hướng ư xả.
Bồ Tát tu hành như thị công đức, vi ất xả nhất thiết chúng sanh cố, Bổn Nguyện sở trì cố, đại bi vi thủ cố, đại từ thành tựu cố, tư niệm nhất thiết trí trí cố, thành tựu trang nghiêm Phật thổ cố, thành tựu Như Lai lực, vô sở úy, bất cộng Phật Pháp, tướng hảo âm thanh tất cụ túc cố, cầu ư thượng thượng thù thắng đạo cố, tùy thuận sở văn thậm thâm Phật giải thoát cố, tư tánh đại trí thiện xảo phương tiện cố.
Lại nữa, Bồ Tát nầy tu hành niệm giác phần, y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả. Tu hành trạch pháp giác phần, tinh tấn giác phần, hỷ giác phần, khinh an giác phần, định giác phần, xả giác phần. Y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả.
Lại nữa, Bồ Tát nầy tu hành chánh kiến, y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả. Tu hành chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định. Y chỉ vào nhàm, y chỉ vào lìa, y chỉ vào diệt, hồi hướng nơi xả.
Bồ Tát tu hành công đức như vậy, vì không bỏ tất cả chúng sinh, vì nguyện xưa gia trì, vì đại bi làm đầu, vì đại từ thành tựu, vì nghĩ nhớ trí huệ nhất thiết trí, vì thành tựu trang nghiêm cõi Phật, vì thành tựu lực của Như Lai, vô sở uý, pháp bất cộng, vì tướng tốt âm thanh đều đầy đủ. Vì cầu đạo thù thắng vô thượng, vì tuỳ thuận nghe sự giải thoát thâm sâu của Phật, vì suy gẫm đại trí phương tiện thiện xảo.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng nói xong pháp môn năm căn năm lực rồi, kế tiếp lại nói về pháp môn của Bồ Tát Diệm huệ địa, phải tiếp tục tu hành pháp môn bảy giác chi. Còn gọi là bảy bồ đề phần, ý nghĩa là giác, quán sát. Đây là pháp môn định huệ đồng đều. Trước hết phải tu :
1. Niệm giác phần : Vì giác là tự thể, còn sáu thứ kia là nhân của giác; niệm có thể thông hiển sáu thứ kia, vì đều nương vào niệm. Do quan hệ với niệm hay khiến cho các pháp không thể quên mất, khiến cho trí huệ đồng đều. Khi tu niệm giác phần thì cũng nương vào chánh niệm nầy, mà nhàm bỏ tất cả pháp thế gian hữu lậu, xả bỏ lìa tất cả pháp hữu vi thế gian, diệt trừ tất cả tư tưởng nhiễm ô thế gian, hồi hướng về xả Ba la mật của bốn tâm vô lượng. Bồ Tát nầy còn phải tu hành sáu giác phần còn lại :
1. Trạch pháp giác phần : Dùng trí huệ để chọn lựa pháp thật hay giả.
2. Tinh tấn giác phần : Dùng tâm dũng mãnh, lìa hạnh tà, hành pháp thật.
3. Hỷ giác phần : Tâm được pháp lành, liền sinh hoan hỉ.
4. Khinh an giác phần : Đoạn trừ tướng thân tâm thô trọng, khiến cho không ô nhiễm mà được khinh an.
5. Định giác phần : Khiến cho tâm trụ nơi một cảnh mà không tán loạn.
6. Xả giác phần : Xả các vọng sai và tất cả các pháp, hành xả bình đẳng, vĩnh viễn trừ tham ái. Khi tu hành sáu giác phần nầy, thì cũng giống như y chỉ chánh pháp, quán sát tư duy, nhàm bỏ tất cả, xa lìa tất cả, diệt trừ tất cả tư tưởng hành vi bất thiện, hồi hướng về xả Ba la mật.
Vị Bồ Tát nầy tiếp tục tu hành Bát chánh đạo, còn gọi là tám Thánh đạo, vì bát chánh là Bồ Tát đạo, xa lìa bát tà, dứt các phiền não, sinh ra tất cả tam muội không thể nghĩ bàn của Bồ Tát, khai thông Niết Bàn, cho nên gọi là Thánh đạo :
1. Chánh kiến : Tức là minh bạch đạo lý khổ tập diệt đạo bốn Diệu đế, tu chứng được trí huệ vô lậu, làm chủ thể các chánh đạo.
2. Chánh tư duy : Đã thấy được đạo lý bốn Thánh đế, còn phải suy gẫm khiến cho thật trí tăng trưởng, dùng tâm vô lậu làm thể.
3. Chánh ngữ : Dùng thật trí tu khẩu nghiệp, không nói lời phi lý, dùng giới vô lậu làm thể.
4. Chánh nghiệp : Dùng trí huệ trừ sạch tất cả thân nghiệp không chánh đáng, trụ nơi thân nghiệp thanh tịnh, dùng giới vô lậu làm thể.
5. Chánh mạng : Nương vào ba nghiệp thanh tịnh, thuận chánh pháp mà sinh sống, lìa khỏi năm tà mạng, dùng giới vô lậu làm thể.
6. Chánh tinh tấn : Phát dụng trí huệ chân thật, dũng mãnh không giải đãi tu học đạo lý tiến vào Niết bàn, dùng chuyên cần vô lậu làm thể.
7. Chánh niệm : Dùng thật trí nghĩ nhớ chánh đạo của Phật, không khiến cho sinh khởi tà niệm, dùng niệm vô lậu làm thể.
8. Chánh định : Dùng thật trí vào thiền định thanh tịnh, dùng định vô lậu làm thể. Thực hành ngược lại Bát chánh đạo, tức là bát tà đạo. Bồ Tát tu Bát chánh đạo nầy, cũng phải y chỉ vào thật trí, nhàm chán hồng trần, xả bỏ tham ái dục cầu nhân gian, diệt sạch tư tưởng nhiễm ô, hồi hướng về xả Ba la mật.
Bồ Tát Diệm huệ địa tu hành những công đức vô lậu nầy, là vì Ngài không muốn xả bỏ chúng sinh ở trong biển khổ, hy vọng tế độ họ. Vì căn cứ vào tâm nguyện quá khứ mà Ngài đã phát ra, khiến cho Ngài mãn nguyện. Vì dùng tâm đại bi làm trọng yếu thứ nhất. Vì dùng đại từ để thành tựu hết thảy chúng sinh. Vì suy gẫm thật trí huệ trong nhất thiết trí huệ. Vì thành tựu trang nghiêm cõi nước của chư Phật. Vì thành tựu bốn thứ lực vô sở uý giống như Phật, và mười tám thứ Phật pháp bất cộng, còn có tướng tốt giống như Phật, âm thanh hay, tất cả đều viên mãn đầy đủ. Lại vì cầu Phật đạo thù thắng tối thượng. Lại vì hy vọng tuỳ thuận chỗ nghe được tất cả Phật pháp đắc được diệu pháp giải thoát thâm sâu nhất. Lại vì suy gẫm đại trí huệ và pháp môn phương tiện khéo léo, có thể dùng giáo hoá chúng sinh. Vì có đủ thứ duyên, cho nên phải tu hành Bồ Tát đạo. Những điều vừa nói ở trên có thể dùng ví dụ để hiển rõ :
“Pháp tánh như đại địa
Nơi niệm như hạt giống
Chánh cần là trồng trọt
Thần túc như mầm non
Năm căn như sanh căn
Năm lực như cành lá lớn lên
Nở hoa Thất giác chi
Kết quả Bát chánh đạo”.
Phật tử! Bồ-tát trụ thử diệm tuệ địa, sở hữu thân kiến vi thủ, ngã, nhân, chúng sanh, thọ mạng, uẩn, giới, xứ sở khởi chấp trước, xuất một tư tánh; quan sát trì cố, ngã sở cố, tài vật cố, trước xứ cố, ư như thị đẳng nhất thiết giai ly.
Thử Bồ Tát nhược kiến nghiệp thị Như Lai sở ha, phiền não sở nhiễm, giai tất xả ly; nhược kiến nghiệp thị thuận Bồ Tát đạo, Như Lai sở tán, giai tất tu hành.
Phật tử ! Bồ Tát trụ Diệm huệ địa nầy, hết thảy thân kiến làm đầu. Ta, người chúng sinh, thọ mạng, uẩn xứ giới, chỗ khởi chấp trước, khởi diệt, suy gẫm, quán sát. Vì tu trị, vì của ta, vì tài vật, vì chấp nơi chốn, như vậy hết thảy tất cả đều lìa.
Bồ Tát nầy nếu thấy nghiệp nào mà Như Lai quở trách, phiền não ô nhiễm, thảy đều xả lìa. Nếu thấy nghiệp nào thuận với Bồ Tát đạo, được Như Lai khen ngợi, thảy đều tu hành.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng lại gọi một tiếng các vị đệ tử của Phật ! Khi Bồ Tát trụ tại Diệm huệ địa tu hành, thì ở trong các “kiến”, đầu tiên phải trừ khử “thân kiến”. Còn các kiến kia như “Ngã kiến, nhân kiến, chúng sinh kiến, thọ giả kiến, năm uẩn – sắc, thọ, tưởng, hành, thức; mười tám giới – sáu căn, sáu trần, sáu thức; mười hai xứ – sáu căn, sáu trần”, sinh ra phiền não, nhiễm ô, chấp trước, kiêu mạn .v.v… tư dục, chẳng lợi ích gì cho sự tu trị thân tâm.
Bồ Tát phải quán sát tỉ mỉ sự sinh diệt, vào sâu suy gẫm những cảnh giới đó, biết rõ như huyễn như hoá, đều chẳng có, đều là không. Ở trong pháp đó, quán sát tu trị sự thấy, phát hiện hết thảy tự ngã kiến của mình, tất cả tư hữu kiến tài vật thuộc về ta, chấp trước nơi an xứ pháp định kiến – Do đó, trên thân kiến mà mà sinh ra phiền não, vọng tưởng, ngã chấp, pháp chấp. Hiện tại đều muốn xả lìa, vứt bỏ.
Vị Bồ Tát nầy nếu thấy ác nghiệp nầy, điều mà đức Phật không hoan hỉ, Phật quở trách, là tất cả phiền não nhiễm ô, thì Ngài nhất định xả bỏ nó và còn xa lìa nó. Nếu như nhìn thấy nghiệp lành, thì thuận theo tu hành đạo phẩm phải tu trị, là lời dạy không trái với đức Phật nói, được Như Lai khen ngợi, Ngài phải y giáo phụng hành, như pháp tu hành.
Phật tử! thử Bồ Tát tùy sở khởi phương tiện tuệ, tu tập ư đạo cập trợ đạo phần, như thị nhi đắc nhuận trạch tâm, nhu nhuyễn tâm, điều thuận tâm, lợi ích an lạc tâm, vô tạp nhiễm tâm, cầu thượng thượng thắng Pháp tâm, cầu thù thắng trí tuệ tâm, cứu nhất thiết thế gian tâm, cung kính tôn đức vô vi giáo mạng tâm, tùy sở văn Pháp giai thiện tu hành tâm.
Phật tử ! Bồ Tát nầy tuỳ theo chỗ khởi phương tiện huệ, tu tập nơi đạo, và trợ đạo phần. Như vậy mà được tâm nhuận trạch, tâm mềm mại, tâm điều thuận, tâm lợi ích an lạc, tâm không tạp nhiễm, tâm cầu vô thượng thắng pháp, tâm cầu trí huệ thù thắng, tâm cứu tất cả thế gian, tâm cung kính tôn đức không trái với lời dạy bảo, tâm tuỳ chỗ nghe pháp đều khéo tu hành.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng lại gọi một tiếng các vị đệ tử của Phật ! Bồ Tát tại Diệm huệ địa, tuỳ theo phương tiện trí huệ đã chứng được ở trong Tứ địa, công đức tích tập được, cùng với pháp môn trợ giúp Ngài tu đạo, liền đắc được tâm trí quang minh nhuận trạch. Tâm mềm mại từ hoà. Tâm điều thuận chẳng có chút nóng giận, thì khí huyết điều hoà. Ngài có tâm khiến cho người được an ổn khoái lạc, tuỳ thời làm lợi ích chúng sinh. Ngài chẳng có chút tâm tham sân si và tạp nhiễm dục niệm. Ngài thường thường có tâm kiền thành cầu thắng pháp vô thượng. Ngài hy vọng cầu được tâm trí huệ tối thượng thù thắng giống như Phật. Tâm đại bi phát nguyện cứu độ tất cả chúng sinh khổ nạn trên thế gian, muốn khiến cho họ lìa khổ được vui. Ngài có tâm cung kính lễ kính thiện tri thức, tôn trọng đại đức hiền Thánh, kính cẩn tiếp thọ sự giáo hoá của các Ngài, mà không làm trái ý. Ngài có tâm y giáo phụng hành, bất cứ ở nơi nào nghe được pháp lành, thì Ngài đều y theo pháp lành mà tu hành.
Thử Bồ Tát tri ân, tri báo ân, tâm cực hòa thiện, đồng trụ an lạc, chất trực nhu nhuyễn, vô trù lâm hạnh, vô hữu ngã mạn, thiện thọ giáo hối, đắc thuyết giả ý.
Thử Bồ Tát như thị nhẫn thành tựu, như thị điều nhu thành tựu, như thị tịch diệt thành tựu, như thị nhẫn, điều nhu, tịch diệt thành tựu; tịnh trì hậu địa nghiệp, tác ý tu hành thời, đắc bất hưu tức tinh tấn, bất tạp nhiễm tinh tấn, Bất-thoái-chuyển tinh tấn, quảng đại tinh tấn, vô biên tinh tấn, sí nhiên tinh tấn, vô đẳng đẳng tinh tấn, vô năng hoại tinh tấn, thành thục nhất thiết chúng sanh tinh tấn, thiện phân biệt đạo phi đạo tinh tấn.
Thị Bồ Tát tâm giới thanh tịnh, thâm tâm bất thất, ngộ giải minh lợi, thiện căn tăng trưởng, ly thế cấu trược, đoạn chư nghi hoặc, minh đoạn cụ túc, thiện lạc sung mãn, Phật thân hộ niệm, vô lượng chí lạc giai tất thành tựu.
Bồ Tát nầy biết ân, biết báo ân, tâm rất hoà thiện. Đồng trụ an lạc, chất trực mềm mại, không có ngã mạn, khéo thọ lời dạy dỗ, được lòng người nói.
Bồ Tát nầy thành tựu nhẫn như vậy, thành tựu điều nhu như vậy, thành tựu tịch diệt như vậy, thành tựu nhẫn điều nhu tịch diệt như vậy. Tịnh trị nghiệp của địa sau, khi tác ý tu hành, thì được sự tinh tấn không ngừng nghỉ, tinh tấn không tạp nhiễm, tinh tấn không thối chuyển, tinh tấn rộng lớn, tinh tấn vô biên, tinh tấn hẫy hừng, tinh tấn không ai bằng, tinh tấn không thể hoại, tinh tấn thành thục tất cả chúng sinh, tinh tấn khéo phân biệt đạo phi đạo.
Bồ Tát nầy tâm giới thanh tịnh, thâm tâm không mất, ngộ hiểu sáng suốt, căn lành tăng trưởng, lìa cấu bẩn ô trược thế gian, dứt các nghi hoặc, đầy đủ minh đoán, ưa thích sung mãn, được đức Phật hộ niệm, vô lượng chí nguyện vui thích, thảy đều thành tựu.
Giảng: Vị Bồ Tát nầy thọ được sự lợi ích trợ giúp Ngài tu hành Bồ Tát đạo, trong tâm rất cảm kích, biết ân đức nầy rất khó được, cũng biết làm thế nào để báo đáp ân đức vô thượng đó. Tâm địa của Ngài rất hoà thiện, Ngài cùng ở với bất cứ ai, cùng ở với nhau, đều làm cho người khác có cảm giác rất tốt, khiến cho vui vẻ ôn hoà giống như vào mùa xuân. Chất trực của Ngài nhu hoà, tâm tánh thành thật ngay thẳng, chẳng có tơ hào khiến cho người khác cảm giác khó chịu, cũng chẳng có chỗ nào khiến cho người khác không dám gần gũi. Ngài chẳng kiêu mạn đối với ai, đối với lời dạy của thiện tri thức Ngài đều rất vui thích tiếp thọ, các đại Bồ Tát rất hoan hỉ được nghe giảng nói Kinh Hoa Nghiêm.
Vị Bồ Tát nầy có tư chất tốt lành như vậy, do đó thành tựu công đức nhẫn Ba la mật, thành tựu phẩm đức thân tâm điều hoà mềm mại, đắc được vui tịch diệt thường lạc ngã tịnh thanh tịnh không nhiễm. Nhẫn Ba la mật, điều nhu tịch diệt như vậy, công phu tu hành như vậy đều thành tựu, do đó có thể tiến vào Địa thứ năm – Nan thắng địa, chuyên tâm nhất chí tu học Địa thứ năm. Trong giai đoạn nầy, Bồ Tát ngày đêm không giải đãi, tinh tấn tu học Phật đạo không ngừng nghỉ. “Tinh tấn không tạp nhiễm”, nghĩa là không giải đãi, cũng không quá cấp tốc, không nhanh không chậm, bình đẳng hằng thường. “Tinh tấn không thối chuyển”, niệm không thối, hạnh không thối, vị không thối nơi tự thừa. Hai điểm ở trên quan hệ về phương tiện tự lợi. “Tinh tấn rộng lớn”, tâm niệm rộng lớn, có tâm lợi tha. Rộng lớn đến tận hư không, khắp pháp giới, đều là nơi và đối tượng của Ngài tu hành. “Tinh tấn vô biên”, phát nguyện nhiếp thọ vô biên chúng sinh, bố thí lợi ích khắp, giáo hoá khiến cho họ tu hành. “Tinh tấn hẫy hừng”, tuỳ thuận dạy dỗ, tinh tấn tu học giống như lửa. “Tinh tấn không ai bằng”, tinh tấn chẳng có ai bằng, và không ai sánh được. “Tinh tấn không thể hoại”, chẳng có bất cứ sức lực gì có thể cản trở Ngài hoặc phá hoại sự tinh tấn của Ngài. “Tinh tấn thành thục tất cả chúng sinh”, tự mình tu Bồ Tát đạo, cũng có thể giáo hoá tất cả chúng sinh tu Bồ Tát đạo, khiến cho căn lành của tất cả chúng sinh thành thục. “Khéo phân biệt đạo phi đạo tinh tấn”, khéo minh bạch lý giải, thế nào là Phật đạo, thế nào là ma đạo, có trí huệ dứt nghi, có sức lực không sợ hãi điều phục họ, tinh tấn chân chánh tu tập.
Bổn tâm của vị Bồ Tát nầy tinh tấn thanh tịnh rồi, thì tâm bồ đề của Ngài vĩnh viễn không thối chuyển, vĩnh viễn không thất hoại. Ngài triệt để giác ngộ, lý giải, minh bạch. Căn lành của Ngài ngày càng tăng trưởng, thoát khỏi ô nhiễm ác trược của thế gian. Dứt trừ tất cả nghi hoặc quá khứ. Minh bạch những gì phải dứt trừ, những gì phải nhiếp thọ, viên mãn đầy đủ, trong tâm sung mãn hoan hỉ vô hạn, mười phương chư Phật đều đích thân hộ niệm vị Bồ Tát nầy. Chí nguyện vô lượng, đều thành tựu vui mừng ở trong tự tánh – Đó là bổn tâm giới mãn túc quả.
Phật tử! Bồ-tát trụ thử diệm tuệ địa, dĩ nguyện lực cố, đắc kiến đa Phật. sở vị: kiến đa bách Phật, kiến đa thiên Phật, kiến đa bách thiên Phật, nãi chí kiến đa bách thiên ức na-do-tha Phật. Giai cung kính tôn trọng, thừa sự cúng dường, y phục, ngọa cụ, ẩm thực, thang dược, nhất thiết tư sanh tất dĩ phụng thí, diệc dĩ cúng dường nhất thiết chúng tăng.
Dĩ thử thiện căn giai tất hồi hướng A-nậu-đa-la tam-miệu-tam Bồ-đề. Ư bỉ Phật sở, cung kính thính pháp, văn dĩ thọ trì, cụ túc tu hành.
Phật tử ! Bồ Tát trụ Diệm huệ địa nầy, do nguyện lực, nên được thấy nhiều vị Phật. Thấy nhiều trăm vị Phật, thấy nhiều ngàn vị Phật, thấy nhiều trăm ngàn vị Phật, cho đến thấy nhiều trăm ngàn ức Na do tha vị Phật, đều cung kính tôn trọng, thừa sự cúng dường. Y phục, toạ cụ, thức ăn uống, thuốc thang, tất cả đồ tư sanh, đều đem dâng cúng. Cũng đem cúng dường tất cả chúng Tăng.
Đem căn lành nầy, thảy đều hồi hướng về Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác. Ở chỗ vị Phật đó, cung kính nghe pháp, nghe rồi thọ trì, tu hành đầy đủ.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng lại gọi một tiếng các vị đệ tử của Phật ! Bồ Tát trụ tại Diệm huệ địa, do nguyện lực thuở xưa đã phát ra, cho nên được thấy rất nhiều vị Phật. Được thấy bao nhiêu vị Phật ? Có thể thấy được hàng trăm vị Phật, hàng ngàn vị Phật, hàng trăm ngàn vị Phật, cho đến có thể thấy được trăm ngàn ức Na do tha vị Phật. Bồ Tát thấy Phật rồi, Ngài đều cung kính, tôn trọng những vị Phật đó, hầu hạ phụng dưỡng những vị Phật đó, đem các thứ vật tốt nhất dâng cúng lên những vị Phật đó. Đại khái là tất cả những vật dùng hằng ngày như : Y phục để mặc, toạ cụ để ngồi, thức ăn uống thượng hạng, bổ dưỡng thân thể, hoặc thuốc men trị bệnh, chẳng có gì mà không bố thí dâng cúng lên chư Phật, đồng thời cũng đem những đồ vật đó dâng cúng lên các vị hiền Thánh Tăng.
Tu tập căn lành như vậy, hoàn toàn hồi hướng về quả vị Vô thượng chánh đẳng chánh giác. Ở tại đạo tràng của chư Phật thuyết pháp, dùng thái độ cung kính nghe pháp, chỉ cần nghe được chánh pháp rồi, thì Ngài thọ dụng chiếu cứ tu hành, cung hành thực tiễn.
Phục ư bỉ chư Phật Pháp trung xuất gia tu đạo, hựu cánh tu trì thâm tâm tín giải, Kinh vô lượng bách thiên ức na-do-tha kiếp, lệnh chư thiện căn chuyển phục minh tịnh.
Phật tử! thí như kim sư luyện trì chân kim tác trang nghiêm cụ, dư sở hữu kim giai bất năng cập. Bồ-Tát Ma-ha-tát diệc phục như thị, trụ ư thử địa sở hữu thiện căn, hạ địa thiện căn sở bất năng cập.
Như ma-ni bảo thanh Tịnh Quang luân năng phóng quang minh, phi chư dư bảo chi sở năng cập, phong vũ đẳng duyên tất bất năng hoại. Bồ-Tát Ma-ha-tát diệc phục như thị, trụ ư thử địa, hạ địa Bồ Tát sở bất năng cập, chúng ma phiền não tất bất năng hoại.
Thử Bồ Tát ư tứ nhiếp trung, đồng sự Thiên đa; thập Ba la mật trung, tinh tấn Thiên đa; dư phi bất tu, đãn tùy lực tùy phần.
Lại nữa, ở trong pháp của các đức Phật đó, xuất gia tu đạo. Lại càng tu trị thâm tâm tin hiểu, trải qua vô lượng trăm ngàn ức Na do tha kiếp, khiến cho các căn lành, càng thêm sáng tịnh.
Phật tử ! Ví như thợ vàng, rèn luyện vàng thật, làm đồ trang sức. Những kim khí khác không thể sánh kịp. Đại Bồ Tát cũng lại như vậy, trụ nơi Địa nầy hết thảy căn lành, căn lành Địa thấp hơn không thể sánh kịp.
Như báu ma ni thanh tịnh quang luân, hay phóng quang minh, các châu báu khác không thể sánh kịp. Gió mưa các duyên khác đều không thể hoại được. Đại Bồ Tát cũng lại như vậy, trụ nơi Địa nầy, Bồ Tát địa thấp hơn không thể sánh kịp, các ma phiền não đều không thể hoại được.
Bồ Tát nầy ở trong bốn pháp nhiếp, thì thiên nhiều về đồng sự, trong mười Ba la mật, thì thiên nhiều về tinh tấn. Còn các hạnh khác, chỉ tuỳ sức tuỳ phần mà tu hành.
Giảng: Vị Bồ Tát nầy ở tại Diệm huệ địa, nghe pháp thọ trì, tu hành đầy đủ, ở trong pháp ích của chư Phật, xả tục xuất gia. Ngài đoạn trừ các tham dục, lìa khỏi các ái lạc, chuyên tu vô thượng Phật đạo. Vì công phu tu trị ngày càng tăng trưởng, đối với pháp vi diệu vô thượng của chư Phật nói, từ nơi thâm tâm tin phục, lại cũng tìm không ra tơ hào hoài nghi. Trải qua vô lượng kiếp, khiến cho căn lành bồ đề của mình tu tập, ngày càng sáng rỡ tinh thuần.
Các vị đệ tử của Phật ! Tu trị như vậy, giống như thợ luyện vàng, lấy cát vàng từ dưới mỏ vàng lên, rèn luyện thành thuần vàng, đem ra làm đồ trang sức. Nếu vàng đó chưa rèn luyện, thì tuyệt đối không thể giống như vàng đã luyện rồi. Bồ Tát Tam địa ở trước không bằng với vị Bồ Tát nầy. Đây cũng giống như bảo châu ma ni, quang luân thanh tịnh, có thể phóng ra ánh sáng rực rỡ, ánh sáng đó, cũng không phải báu vật khác có thể có được. Liền khiến cho các nhân duyên mưa gió, cũng không thể làm tổn hoại được ánh sáng của bảo châu ma ni được. Đại Bồ Tát kiên cố giống như ánh sáng châu ma ni. Bồ Tát trụ ở ba địa trước, công phu tu trị của các Ngài, không bằng Bồ Tát Tứ địa nầy. Bất cứ thiên ma ngoại đạo hoặc bất cứ phiền não bên ngoài nào đến, đều không thể phá hoại tâm định của Ngài, làm lay động được ý chí của Ngài.
Khi vị Bồ Tát nầy dùng bốn pháp nhiếp độ chúng sinh, thì dùng nhiều phương pháp đồng sự. Khi tu mười Ba la mật, thì tu nhiều pháp môn tinh tấn Ba la mật. Ngoài ra ba pháp nhiếp kia và chín Ba la mật kia, thì không phải là không tu, mà chỉ là tuỳ sức lực của mình, và duyên phận mà thôi.
Phật tử! thị danh: lược thuyết Bồ-Tát Ma-ha-tát đệ tứ diệm tuệ địa. Bồ-tát trụ thử địa, đa tác Tu dạ ma Thiên Vương, dĩ thiện phương tiện năng trừ chúng sanh thân kiến đẳng hoặc, lệnh trụ chánh kiến. Bố thí, ái ngữ, lợi hành, đồng sự như thị nhất thiết chư sở tác nghiệp, giai bất ly niệm Phật, bất ly niệm Pháp, bất ly niệm Tăng, nãi chí bất ly niệm cụ túc nhất thiết chủng, nhất thiết trí trí.
Phật tử ! Đó là lược nói về Địa thứ tư Diệm huệ địa của đại Bồ Tát. Bồ Tát trụ địa nầy, phần nhiều làm Dạ Ma Thiên Vương. Dùng phương tiện khéo léo, hay trừ thân kiến các hoặc của chúng sinh, khiến cho họ trụ chánh kiến. Bố thí, ái ngữ, lợi hành, đồng sự, như vậy làm tất cả các nghiệp, đều không lìa niệm Phật, không lìa niệm pháp, không lìa niệm Tăng, cho đến không lìa niệm đầy đủ nhất thiết chủng trí, nhất thiết trí.
Giảng: Bồ Tát Kim Cang Tạng lại gọi một tiếng các vị đệ tử của Phật ! Đây là là lược nói về cảnh giới tu hành địa thứ tư Diệm huệ địa của đại Bồ Tát. Bồ Tát ở tại quả vị nầy, đa số đều làm Dạ Ma Thiên Vương. Ngài dùng đủ thứ phương tiện khéo léo, để tiêu trừ thân kiến, biên kiến, kiến thủ kiến, giới kiến thủ, tà kiến, các thứ mê hoặc của chúng sinh, khiến cho họ trụ vào chánh pháp. Ngài dùng bốn pháp nhiếp – bố thí, ái ngữ, lợi hành, đồng sự, làm tất cả nghiệp lành, đều không lìa khỏi công đức niệm Phật, không lìa khỏi pháp bảo thâm sâu vô thượng, không lìa khỏi ngưỡng mộ hiền Thánh Tăng thanh tịnh. Cho đến tư duy bậc nhất thiết trí, nhất thiết trí huệ tối thượng thù thắng.
Phục tác thị niệm: ngã đương ư nhất thiết chúng sanh trung vi thủ, vi thắng, vi thù thắng, vi diệu, vi vi diệu, vi thượng, vi vô thượng, nãi chí vi nhất thiết trí trí y chỉ giả. thị Bồ Tát nhược phát cần tinh tấn, ư nhất niệm khoảnh, đắc nhập ức số tam muội, đắc kiến ức số Phật, đắc tri ức số Phật thần lực, năng động ức số thế giới, nãi chí năng thị hiện ức số thân, nhất nhất thân ức số Bồ Tát dĩ vi quyến thuộc; nhược dĩ Bồ Tát thù thắng nguyện lực tự tại thị hiện, qua ư thử số, bách kiếp, thiên kiếp nãi chí bách thiên ức na-do-tha kiếp bất năng số tri.
Lại nghĩ như vầy, tôi sẽ ở trong tất cả chúng sinh là thượng thủ, là thắng, là thù thắng, là diệu, là vi diệu, là thượng, là vô thượng, cho đến là bậc y chỉ của nhất thiết trí.
Nếu Bồ Tát nầy phát tâm siêng tinh tấn, trong khoảng một niệm, vào được ức số tam muội, thấy được ức số vị Phật, biết được thần lực của ức số vị Phật. Có thể chấn động ức số thế giới, cho đến có thể thị hiện ức số thân. Mỗi mỗi thân, có ức số Bồ Tát làm quyến thuộc.
Nếu dùng nguyện lực thù thắng của Bồ Tát, tự tại thị hiện, thì hơn số trên đây, trăm ngàn ức kiếp, cho đến trăm ngàn ức Na do tha kiếp, không thể đếm biết được.
Giảng: Vị Bồ Tát tại Diệm huệ địa nầy, lại suy gẫm như vầy, tôi phải ở trong hết thảy chúng sinh lãnh đạo họ. Tôi phải có năng lực hơn người, có trí huệ đặc biệt, đầu óc sáng suốt, có tư tưởng vi diệu hơn người, tất cả biểu hiện phải cao hơn người bình thường. Thậm chí phải có trí huệ hơn tất cả mọi người, càng phải có trí huệ cao hơn một bậc, để làm chỗ nương tựa cho những người có trí.
Nếu như vị Bồ Tát nầy tiến thêm một bước nữa, tâm dũng mãnh tinh tấn, thì có thể ở trong khoảng một niệm, vào được ức số tam muội chánh định, có thể thấy được ức số vị Phật, cũng biết được ức số thần thông. Ngài có thể chấn động ức số thế giới, cho đến có thể biến hoá ức số thân, thị hiện khắp mọi nơi. Trong mỗi thân thể, Ngài lại có thể biến hoá ra ức số Bồ Tát làm quyến thuộc.
Nếu nói về dùng nguyện lực thù thắng của vị Bồ Tát nầy đã phát ra trong quá khứ, thì rất tự tại, an nhiên biểu hiện sự tích thần diệu, nhiều hơn gấp bội trên đây, cũng chẳng có gì khó. Thị hiện như vậy, cùng tận trăm kiếp, ngàn kiếp, cho đến trăm ngàn ức Na do tha kiếp, cũng không cách chi nói hết được, đếm được số mục chính xác.
Nhĩ thời, Kim Cương tạng Bồ Tát dục trọng tuyên kỳ nghĩa nhi thuyết tụng ngôn:
Kim cang tạng bồ tát muốn tuyên lại nghĩa này mà nói kệ rằng:
Bồ Tát dĩ tịnh đệ tam địa, Bồ tát đã tịnh đệ tam địa.
Thứ quán chúng sanh thế Pháp giới, Kế quán chúng sanh, thế, pháp giới,
Không giới thức giới cập tam giới, Không giới, thức giới và tam giới
Tâm giải tất liễu năng thú nhập. Tâm hiểu thấu rõ hay thẳng vào.
Giảng: Lúc đó, Bồ Tát Kim Cang Tạng, sợ rằng đại chúng có chỗ không nghe rõ ràng. Ngài bèn nương đại oai thần lực của mười phương chư Phật, quán sát tất cả nhân duyên của chúng sinh, khiến cho người chưa trồng căn lành, gieo trồng xuống căn lành; người đã trồng căn lành, làm cho tăng trưởng; người căn lành đã tăng trưởng, khiến cho thành thục; người căn lành đã thành thục, khiến cho họ được giải thoát. Cho nên Ngài muốn dùng phương pháp kệ tụng để thuật lại nghĩa lý Kinh trường hàng vừa nói ở trên. Bồ Tát đã viên mãn ba địa ở trước, đã chứng được quả vị thanh tịnh, kế tiếp Ngài lại quán sát chúng sinh giới, thế giới, pháp giới, hư không giới, thức giới, và tam giới – dục giới, sắc giới, vô sắc giới. Tâm của Ngài đã minh bạch, nên minh bạch làm thế nào để tiến vào Địa thứ
Thủy đăng Diệm huệ địa tăng thế lực, Mới lên diệm địa thêm thế lực
Sanh Như Lai gia vĩnh bất thoái, Sanh nhà như lai trọn bất thối
Ư Phật pháp tăng tín bất hoại, Với phật, pháp, tăng tin sâu chắc
Quán Pháp vô thường vô hữu khởi. Quán pháp vô thượng và vô sanh
Giảng: Bồ Tát tiến vào Địa thứ tư, càng tăng thêm đạo nghiệp, tăng ích trí huệ, tăng thêm thế lực và quang minh, càng tăng thêm đại đạo tâm của Bồ Tát. Đến được Địa thứ tư rồi, liền sinh vào trong gia tộc của Phật, vĩnh viễn không thối lùi nơi Vô thượng chánh đẳng chánh giác. Bồ Tát chứng được quả vị Địa thứ tư, tâm tin đối với Phật, Pháp, Tăng, Tam Bảo càng sâu dày, càng vững chắc, tín căn của Ngài vĩnh viễn không bị thiên ma ngoại đạo phá hoại. Ngài quán sát tất cả các pháp đều là vô thường, chẳng có sinh khởi, cũng chẳng có hiện tượng huỷ hoại.
Quán thế thành hoại nghiệp hữu sanh, Quán thế thành hoại, nghiệp có sanh
Sanh tử Niết-Bàn sát đẳng nghiệp, Nghiệp có sanh tử, niết bàn cõi
Quán tiền hậu tế diệc quán tận Quán tiền hậu tế cũng quán tận
Như thị tu hành sanh Phật gia. Tu hành như vậy sanh nhà phật.
Giảng: Bồ Tát Quán sát thế giới biến hoá : thành, trụ, hoại, không, đều do nghiệp quả của chúng sinh mà sinh ra. Trong chúng sinh có : sinh, chết, có chứng được Niết Bàn, lại có sinh đến cõi Phật nào đó, đây cũng là do nghiệp quả của mỗi người khác nhau, nên nghiệp báo cảm ra cũng khác nhau. Quán tiền tế không thể được, quán hậu tế cũng không thể được, quán trước mắt cũng không thể được, hết thảy đều quán hết. Tu hành giống như vậy, sẽ được sinh vào trong gia tộc của Phật, tức cũng là chứng được quả vị Phật.
Đắc thị pháp dĩ tăng từ mẫn, Ðược pháp náy rồi sanh lòng từ
Chuyển canh cần tu tứ niệm xứ, Càng thêm siêng tu tứ niệm xứ
Thân thọ tâm Pháp nội ngoại quán, Thân, thọ, tâm, pháp, nội ngoại quán
Thế gian tham ái giai trừ khiển. Tham ái thế gian đều trừ dứt.
Giảng: Bồ Tát chứng được quả vị Phật rồi, đối với các pháp thật tướng đã minh bạch thật sự, do đó tâm từ bi thương xót đối với chúng sinh càng tăng thêm. Lúc đó, Ngài bèn siêng tu học pháp môn bốn niệm xứ:
1. Quán thân bất tịnh.
2. Quán thọ thị khổ.
3. Quán tâm vô thường.
4. Quán pháp vô ngã.
Bên trong quán tâm, không thấy tâm; ngoài quán hình sắc, chẳng thấy hình sắc; xa xa quán vật, chẳng thấy có vật. Sự tham của người thế gian, vị Bồ Tát nầy cũng không tham; sự luyến ái của người thế gian, vị Bồ Tát nầy cũng không luyến ái, Ngài trừ khử sạch tâm ái dục của người của người thế gian, vì trừ khử sạch tâm tham ái của người thế gian, nên sinh ra một thứ định lực. Có định lực rồi, thì không còn bị tất cả ngoại cảnh làm lay động. Làm thế nào mới có thể có được công phu nầy ? Trước hết, phải tu pháp môn bốn niệm xứ. Do quán thân có chín lỗ thường chảy ra đồ bất tịnh – mắt có ghèn, mũi có nước mũi, tai có cức váy, miệng có đàm, đại tiện, tiểu tiện. Thân thể nhơ nhớp như vậy, có gì mà tham luyến ? Lại quán hằng ngày thường nhiếp thọ, tất cả cảm thọ và hưởng thụ về vật chất, kỳ thật đều là nhân tố trong sự khổ. Quán tâm vô thường: Niệm niệm sinh diệt, chẳng có gì là vĩnh hằng. Quán pháp vô ngã: Các pháp từ xưa nay, thường tự tướng tịch diệt, không thể dùng lời lẽ để biểu đạt, sao lại có cái ta? Bồ Tát quán sát tu tập pháp môn bốn niệm xứ, trừ khử sạch năm dục và tham ái.
Bồ Tát tu trì tứ cần hành Bồ tát siêng tu tứ chánh cần
Ác pháp trừ diệt thiện tăng trưởng, Dứt trừ pháp ác, thêm thiện pháp
Thần túc căn lực tất thiện tu, Thần túc, căn, lực đều khéo tu
Thất giác bát đạo diệc như thị. Giác phần, chánh đạo cũng tinh tấn.
Giảng: Bồ Tát tu hành hạnh bốn chánh cần, tức là điều ác đã sinh ra, khiến dừng lại, điều ác chưa sinh, khiến cho đừng sinh; điều thiện chưa sinh, khiến cho sinh ra, điều thiện đã sinh, khiến cho tăng trưởng. Nói tóm lại, tức là nghiệp ác hoặc niệm ác chưa sinh ra, thì phải khiến cho đừng sinh ra, như đã sinh ra thì khiến cho nó tiêu diệt. Hết thảy nghiệp lành chưa sinh ra, thì khiến cho nó sinh ra, đã sinh ra thì khiến cho tăng trưởng thêm. Tiến thêm một bước nữa thì tu tập bốn như ý túc, năm căn, năm lực. Đồng thời, đối với bảy giác chi, bát chánh đạo, cũng nỗ lực siêng năng tu tập. Ở trên là ba mươi bảy phẩm trợ đạo.
Vi độ chúng sanh tu bỉ hạnh Vì độ chúng tu trợ đạo
Bổn Nguyện sở hộ từ bi thủ Từ bi làm trước, bổn nguyện gìn
Cầu nhất thiết trí cập Phật thổ Cầu nhứt thiết trí và phật độ
Diệc niệm Như Lai thập chủng lực, Cũng nhớ thập lực của Như Lai
Giảng: Vì muốn độ tất cả chúng sinh, cho nên phải tu pháp môn ba mươi bảy phẩm trợ đạo. Tâm đại nguyện thuở xưa mà Bồ Tát đã phát ra, nay thành tựu căn lành công đức, đều nhờ tâm từ bi sâu dày mới đắc được. Vì cầu nhất thiết trí huệ của Phật và cõi nước Phật, chẳng những phải luôn luôn dụng công tu hành, mà còn phải luôn luôn nghĩ nhớ đến mười thứ thần thông oai lực của Phật.
Tứ vô sở úy bất cộng pháp Tứ vô uý, thập bát bất cộng,
Thù đặc tướng hảo thâm mỹ âm Tướng hảo trang nghiêm tiếng thâm mỹ
Diệc cầu diệu đạo giải thoát xứ, Cũng cầu diệu đạo chổ giải thoát
Cập đại phương tiện tu hành bỉ. Và công hạnh tu hành đại phương tiện.
Giảng: Bồ Tát chẳng những phải tu hành bốn điều không sợ hãi và mười tám pháp bất cộng, mà còn phải tu tướng tốt thù thắng, cùng với âm thanh hay êm tai. Đồng thời cũng cầu nghiệp không thể nghĩ bàn, đắc được thiền định và giải thoát. Vì đắc được những pháp môn phương tiện tối đại tối thắng đó, cho nên đối với những hạnh môn ở trên đều phải tinh tấn tu học.
Thân kiến vi thủ lục thập nhị, Thân kiến làm đầu sáu mươi hai
Ngã cập ngã sở vô lượng chủng Ngã và ngã sở vô lượng thứ
Uẩn giới xứ đẳng chư thủ trước Uẩn, xứ, giới thảy những chấp trước
Thử tứ địa trung nhất thiết ly. Trong đệ tử địa lìa tất cả.
Giảng: Bồ Tát nói : “Phải trừ khử sáu mươi hai thứ tà kiến, trước hết phải trừ khử thân kiến trước”. Ta và của ta có vô lượng vô biên, đủ thứ sự chấp trước ngã kiến; còn có năm uẩn, mười tám giới, mười hai xứ những sự chấp trước ái thủ nầy, Bồ Tát minh bạch đều là không. Khi Ngài tu tập pháp môn Địa thứ tư, thì Ngài đều lìa bỏ tất cả.
Như Lai sở ha phiền não hạnh Như lai quở trách nghiệp phiền não
Dĩ vô nghĩa lợi giai trừ đoạn Là nhơn khổ hoạn đều dứt trừ,
Trí giả tu hành thanh tịnh nghiệp, Trí giả tu hành nghiệp thanh tịnh
Vi độ chúng sanh vô bất tác. Vì độ chúng sanh tu tất cả.
Giảng: Phàm là bị Phật quở trách, vô minh phiền não không hoan hỉ, và tư tưởng hành vi, đều phải triệt để dứt trừ. Vì phiền não đối với con người chẳng có tốt lành chút nào, cho nên phải dứt trừ. Người có trí huệ, thì tu nghiệp thanh tịnh, là điều Như Lai hoan hỉ khen ngợi nhất. Vì độ chúng sinh, nên phải tu tất cả nghiệp lành.
Bồ Tát cần tu bất giải đãi, Bồ tát siêng tu chẳng giải đãi.
Tức đắc thập tâm giai cụ túc, Liền được đầy đủ cả mười tâm
Chuyên cầu Phật đạo vô yếm quyện, Chuyên cầu Phật đạo chẳng mỏi nhàm
Chí kỳ thọ chức độ chúng sanh. Chí mong thọ chức độ muôn loại.
Giảng: Bồ Tát là bậc tu hành xả mình vì người, Ngài chỉ biết lợi ích chúng sinh, chưa từng nghĩ về mình. Tư tưởng hành vi của Ngài ngược lại với những người phàm phu. Bồ Tát chẳng tham vui một mình, hoàn toàn lấy niềm vui của chúng sinh làm vui. Ngài chẳng lấy sự thương ghét làm thương ghét, mà là luôn luôn thuận chúng sinh lấy sự hoan hỉ của chúng sinh làm hoan hỉ. Chỗ chấp trước của phàm phu Ngài chẳng chấp trước. Đó mới là bậc chân thật tu hành Bồ Tát đạo. Chỉ cần có thể lợi người quên mình, ai ai cũng đều có thể hành Bồ Tát đạo. Bồ Tát thọ khổ cũng chẳng cho rằng khổ, tu hành gian nan cũng không sợ thối tâm. Ngài chỉ vì độ tất cả chúng sinh, khiến cho họ lìa khổ được vui, chấm dứt sinh tử. Bồ Tát biết chúng sinh đang ở trong khổ nạn, cần cầu cứu độ.
Bồ Tát vì cầu được trí huệ độ hoá chúng sinh, ngày đêm thân tâm tinh tấn không ngừng, thậm chí ở trong mộng, Ngài cũng làm công việc giáo hoá chúng sinh. Phàm phu nhìn thấy Bồ Tát đang chìm sâu trong giấc ngủ, kỳ thật Ngài đã hoá thân ngàn vạn ức, đến các cõi nước phương khác để độ chúng sinh. Cảnh giới của Bồ Tát không thể nghĩ bàn, chẳng phải phàm phu tục tử có thể biết được, minh bạch được, cho nên : “Bồ Tát siêng tu không giải đãi”, lúc nào cũng tinh tấn. Vì tinh tấn không ngừng, nên viên mãn đầy đủ mười thứ tâm bồ đề tinh tấn. Bồ Tát chuyên tâm nhất chí siêng cầu Phật đạo, không lãng phí chút thời gian nào, chưa từng nghỉ ngơi, càng không nhàm mỏi. Chí nguyện của Ngài là hy vọng tương lai sẽ thành Phật đạo, chứng được quả Phật, thọ chức vị Pháp Vương, thọ ngôi quán đảnh, sau đó trở lại con thuyền từ bi, rộng độ chúng sinh.
Cung kính tôn đức tu hành Pháp, Kính trọng Tôn Ðức tuân lời dạy
Tri ân dịch hối vô uấn bạo, Biết ơn, dễ bảo không hờn giận
Xả mạn ly siểm tâm điều nhu Bỏ mạn, lìa nịnh, lòng dịu dàng
Chuyển canh tinh cần Bất-thoái-chuyển. Lại thêm siêng năng chẳng thối chuyển.
Giảng: Bồ Tát cung kính mười phương chư Phật, tôn trọng bậc thiện tri thức đức cao vọng trọng, tu tập tất cả pháp lành. Chúng ta cũng phải cung kính tôn trọng chư Phật Bồ Tát và thiện tri thức, lấy ân đức báo đáp các Ngài. Tu hành Bồ Tát đạo, đầy đủ chánh tri chánh kiến, cũng phải giáo hoá tất cả chúng sinh, khiến cho họ cũng khôi phục lại chánh tri chánh kiến. Giáo hoá chúng sinh, không lựa dễ độ hay khó độ, lấy thiện bỏ ác, mà là đối đãi bình đẳng như nhau, không bỏ một chúng sinh nào. Dù chúng sinh nào ác nhất, Bồ Tát cũng phát nguyện đến giáo hoá họ, khiến cho họ có thể thành Phật đạo. Bồ Tát giáo hoá chúng sinh, dùng từ bi hỉ xả đối đãi với tất cả chúng sinh đáng thương xót, Ngài chưa từng nóng giận đối với chúng sinh. Vì một khi nóng giận thì sẽ khởi tâm nhàm bỏ.
Bồ Tát giáo hoá chúng sinh, đều dùng tâm nhẫn nhục, thái độ hoà mục. Như vậy giáo hoá chúng sinh mới có hiệu quả. Bồ Tát xả bỏ tâm cống cao ngã mạn, chẳng giống như phàm phu tự cho rằng cao hơn người một bậc, đối với người cũng không thể hiềm nghèo thích giàu, càng không thể xiểm nịnh quý nhân có quyền có thế. Tâm tình của Ngài thường nhu hoà, từ bi, bình đẳng. Công phu tu hành ngày càng tinh tấn, siêng tu giới định hiệ, diệt trừ tham sân si. Vĩnh viễn không thối chuyển về hàng nhị thừa, không thối chuyển về phàm phu, càng không thối chuyển đoạ vào ba đường ác. Đó là niệm không thối, hạnh không thối, vị không thối.
Bồ-tát trụ thử diệm tuệ địa Bồ Tát trụ bực Diệm Huệ này
Kỳ tâm thanh tịnh vĩnh bất thất, Tâm Ngài thanh tịnh trọn không mất
Ngộ giải quyết định thiện tăng trưởng Ngộ giải quyết định, thêm căn lành
Nghi võng cấu trược tất giai ly. Lưới nghi uế trược đều dứt hết.
Giảng: Bồ Tát trụ tại quả vị Diệm huệ địa, Ngài đã đắc được trí huệ thanh tịnh, trong tâm chẳng có chút tạp niệm nào. Trí huệ thanh tịnh đó, vĩnh viễn không bao giờ mất đi. Chẳng có tâm nhiễm ô, thì sẽ không sinh ra dục niệm. Bất cứ cảnh giới gì đến, Ngài cũng đều không thấy khác nghĩ lệch, cho nên nói không mất. Vì chẳng có tạp niệm, tâm không sinh ô nhiễm, thì trí huệ quang minh sẽ hiện tiền. Trí huệ đó là đại trí huệ, chân trí huệ, chẳng phải là thế trí biện thông. Chân trí huệ có thể biết rõ thị phi, nhận thức được thế nào là đạo, thế nào chẳng phải đạo, gì là pháp, gì là phi pháp. Chân trí huệ tức là trạch pháp nhãn, có trạch pháp nhãn, thì không thể bị pháp thế gian làm mê hoặc. Căn lành sẽ ngày càng tăng trưởng. Đối với Phật pháp đều minh bạch nhận thức được, chẳng có chút lưới nghi nào, cũng chẳng hoài nghi. Hết thảy nghi hoặc và đủ thứ tư tưởng không tốt, ý niệm không thuần tịnh trong quá khứ, đều không còn nữa, đều đã xa lìa.
Thử địa Bồ Tát nhân trung thắng, Bực Tứ Ðịa: tối thắng trong người
Cúng na-do-tha vô lượng Phật, Cúng dường na do vô lượng Phật.
Thính văn chánh pháp diệc xuất gia Ðược nghe chánh pháp cũng xuất gia
Bất khả tự hoại như chân kim. Không phá hoại được như vàng thiệt.
Giảng: Bồ Tát tu chứng được Diệm huệ địa, là tối thù thắng nhất trong loài người. Quá khứ Ngài đã từng cúng dường vô lượng Na do tha các vị Phật. Ngài ở trong pháp hội của mười phương chư Phật, và ở trong pháp hội của mười phương các vị pháp sư, lắng nghe chư Phật và các vị pháp sư nói chánh pháp rồi, bèn phát tâm xuất gia. Ngài dụng công tu hành, cũng giống như vàng thật, không sợ khó khăn nào, cũng không bị bất cứ trở ngại phá hoại nào.
Bồ-tát trụ thử cụ công đức, Bồ Tát Tứ Ðịa đủ công đức
Dĩ trí phương tiện tu hành đạo, Dùng trí phương tiện tu đạo hạnh
Bất vi chúng ma tâm thoái chuyển Chẳng bị loài ma tâm thối chuyển
Thí như diệu bảo vô năng hoại. Ví như ma ni không hư hoại.
Giảng: Khi Bồ Tát trụ tại Diệm huệ địa, đã đầy đủ vô lượng công đức. Dùng đại trí huệ của Ngài đắc được, phương tiện khéo léo để tu hành Bồ Tát đạo. Ngài không thể do người, sự việc, thời, địa, vật bên ngoài làm chướng ngại, không thể bị cảnh giới huyễn hoá làm lay chuyển, cũng chịu đựng được sự khảo nghiệm của tà ma ngoại đạo, những cảnh giới đó đều không làm cho Ngài thối tâm hoặc thay đổi ý chí. Giống như báu vật tốt đẹp nhất, chẳng có bất cứ vật gì phá hoại được.
Trụ thử đa tác diệm Thiên Vương Tứ Ðịa thường làm Dạ Thiên Vương
Ư pháp tự tại chúng sở tôn Tự tại nơi pháp chúng tôn trọng
Phổ hóa quần sanh trừ ác kiến, Ðộ khắp quần sanh trừ ác kiến
Chuyên cầu Phật trí tu thiện nghiệp. Chuyên cầu Phật trí tu thiện nghiệp.
Giảng: Bồ Tát trụ tại Diệm huệ địa thường làm Thiên Vương Trời Dạ Ma, Ngài đối với tất cả các pháp, đều thọ dụng nhậm vận tự tại, cho nên đại chúng trời người đều tôn kính Ngài. Ngài khắp giáo hoá tất cả chúng sinh, khiến cho họ trừ khử tà tri tà kiến, khôi phục lại chánh tri chánh kiến. Ngài chuyên tâm cầu trí huệ giống như đức Phật, chuyên tu tập tất cả nghiệp lành.
Bồ Tát cần gia tinh tấn lực, Bồ Tát càng thêm sức tinh tấn
Hoạch tam muội đẳng giai ức số Ðược chứng tam muội đều số ức
Nhược dĩ nguyện trí lực sở vi Nếu dùng nguyện lực tự tại làm
Qua ư thử số vô năng tri. Quá hơn số ức không đếm được.
Giảng: Bồ Tát tinh tấn chuyên cần, tăng thêm nỗ lực, tu học tất cả pháp lành, đắc được chánh định chánh thọ, nhiều hàng trăm ngàn vạn ức. Nếu dùng nguyện lực và trí huệ của Ngài đã phát ra trong quá khứ, và công phu tu hành mà nói, thì sẽ vượt hơn số mục vừa nói ở trên, chẳng có ai có thể biết được tình hình sự thật của Ngài.
Như thị Bồ Tát đệ tứ địa Như vậy Bồ Tát Diệm Huệ Ðịa
Sở hạnh thanh tịnh vi diệu đạo Diệu hạnh thanh tịnh đã thật hành
Công đức nghĩa trí cộng tướng ứng, Công đức nghĩa trí cùng tương ưng
Ngã vi Phật tử dĩ tuyên thuyết. Vì chư Phật tử, tôi đã nói.
Giảng: Quá trình tu hành của Bồ Tát đạt đến giai đoạn Địa thứ tư như vậy, Ngài tu hành đều là hạnh môn thanh tịnh, chứng được đều là Phật đạo vô thượng vi diệu. Tích tụ căn lành công đức, chứng ngộ nghĩa thú cao tột, hiển bày trí huệ thù thắng, từng chữ từng câu, đều tương ưng với nhau. Tôi – Bồ Tát Kim Cang Tạng, hiện tại đã tuyên nói xong với các vị đệ tử của Phật.